Ngày 27 tháng 8 năm 2025, sau nhiều cuộc họp của Nhóm công tác (WG29), Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO) đã chính thức phát hành bản Dự thảo tiêu chuẩn quốc tế (Draft International Standard - DIS) của tiêu chuẩn ISO 9001:2026. Đây là một cột mốc quan trọng, đưa ra cái nhìn tương đối rõ ràng về những sửa đổi của tiêu chuẩn hệ thống quản lý chất lượng phổ biến nhất thế giới hiện nay.
Bản dự thảo ISO/DIS 9001 đã được gửi đến các cơ quan thành viên ISO để xem xét và bỏ phiếu để chuyển sang giai đoạn Dự thảo tiêu chuẩn quốc tế cuối cùng (Final Draft International Standard - FDIS) trước khi ban hành chính thức. Dựa trên nội dung của ISO/DIS 9001 và quy trình ban hành tiêu chuẩn của ISO, các chuyên gia theo dõi về quá trình sửa đổi dự đoán sẽ chỉ có những tinh chỉnh nhỏ từ phiên bản ISO/DIS 9001 cho đến khi phiên bản cuối cùng (ISO/FDIS 9001) được công bố.
Trong bài viết này, GIC Việt Nam sẽ phân tích chuyên sâu những thay đổi chính được xác nhận trong bản dự thảo ISO/DIS 9001, nhằm làm rõ những dự đoán so với thực tế và đưa ra những hướng dẫn cụ thể cho các tổ chức, doanh nghiệp.
Kế hoạch ban hành và tác động của ISO 9001:2026
Trước khi đi vào chi tiết, những thông tin quan trọng các tổ chức, doanh nghiệp cần nắm rõ là: tiểu chuẩn ISO 9001:2026 đã được xác nhận là một bản cập nhật mang tính "cải tiến", không phải là một cuộc "thay đổi lớn hay có tính đột phá".
Bản dự thảo ISO/DIS 9001 cho thấy có 5 thay đổi chính sau đây, các thay đổi này chủ yếu tập trung vào làm rõ và bổ sung các yếu tố mới vào cấu trúc hiện có:
1) Tích hợp yếu tố biến đổi khí hậu
Nội dung liên quan biến đổi khí hậu có trong bản sửa đổi tháng 2 năm 2024 (ISO 9001:2015 Edition 2024) đã được tích hợp chính thức vào bản dự thảo. Theo đó, tiêu chuẩn yêu cầu rõ ràng rằng các tổ chức phải xem xét biến đổi khí hậu như một yếu tố trong bối cảnh của mình (Điều 4.1), đồng thời xác định các yêu cầu liên quan đến biến đổi khí hậu từ các bên quan tâm (Điều 4.2). Nội dung và phạm vi của các yêu cầu này được giữ nguyên, không mở rộng thêm so với bản sửa đổi 2024.
2) Yêu cầu mới về văn hóa chất lượng và hành vi đạo đức
Yêu cầu về trách nhiệm của lãnh đạo được mở rộng trong Điều 5.1 Sự lãnh đạo và cam kết. Cụ thể, lãnh đạo cao nhất phải chủ động thúc đẩy và thể hiện "văn hóa chất lượng" và "hành vi đạo đức" trong tổ chức. Tiêu chuẩn mới cũng đưa ra hướng dẫn về cách thực hiện và việc thể hiện các yếu tố này.
3) Tinh chỉnh chính sách chất lượng
Điều 5.2 Chính sách đã bổ sung yêu cầu “chính sách chất lượng phải tính đến bối cảnh và hỗ trợ định hướng chiến lược của tổ chức". Việc bổ sung này củng cố mạnh hơn mối liên kết giữa hệ thống quản lý chất lượng và chiến lược kinh doanh tổng thể của tổ chức.
4) Cấu trúc lại yêu cầu quản lý rủi ro và cơ hội
Điều 6.1 Hành động giải quyết rủi ro và cơ hội đã được cấu trúc lại thành các tiểu mục rõ ràng hơn (6.1.1, 6.1.2 và 6.1.3). Mục đích là để phân biệt rõ ràng hơn giữa các hành động giải quyết rủi ro (phòng ngừa) và các hành động nắm bắt cơ hội (cải tiến).
5) Mở rộng yêu cầu về nhận thức
Điều 7.3 Nhận thức: bổ sung yêu cầu mới về nhận thức. Cụ thể, CBNV phải nhận thức về "văn hóa chất lượng và hành vi đạo đức" trong tổ chức.
ISO 9001:2026: Cải tiến hay đột phá công nghệ?
Một trong những điểm gây tranh cãi nhất trong quá trình sửa đổi là việc cường điệu hóa từ một số chuyên gia về các chủ đề "nóng". Nhiều nguồn tin đã nói rằng ISO 9001:2026 sẽ là một cuộc cách mạng về "Chuyển đổi số, Bền vững và Khả năng thích ứng”, đồng thời sẽ tích hợp sâu các công nghệ mới nổi.
Tuy nhiên, phân tích chi tiết bản dự thảo DIS cho thấy một thực tế khác: Thực tế, bản dự thảo DIS KHÔNG đưa ra yêu cầu mới đáng kể nào về các công nghệ mới nổi (như AI, chuyển đổi số, Quality 4.0), tính bền vững (ngoài biến đổi khí hậu), an ninh mạng hay khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng.
Hầu hết các tuyên bố về những thay đổi lớn này đều được chứng minh là không đúng trong thực tế. Các thay đổi chủ yếu mang tính biên tập và làm rõ, không phải là các yêu cầu bắt buộc mới về công nghệ.
Các điểm đáng chú ý khác trong bản ISO/DIS 9001
Ngoài 5 thay đổi chính, bản dự thảo còn một số cập nhật kỹ thuật đáng chú ý:
Với lộ trình đã tương đối rõ ràng và các thay đổi của tiêu chuẩn dự kiến chỉ ở mức độ nhỏ, chiến lược cho các tổ chức là rất rõ ràng: Không có lý do gì để chờ đợi.
1. Đối với các tổ chức CHƯA CHỨNG NHẬN
Việc trì hoãn áp dụng và chứng nhận ISO 9001 cho đến năm 2027 (khi các chứng chỉ 2026 đầu tiên có thể được cấp ) đồng nghĩa với việc doanh nghiệp tự trì hoãn các lợi ích đáng kể mà hệ thống quản lý chất lượng có thể mang lại như: hoạt động tinh gọn, hiệu quả cao hơn, nâng cao sự hài lòng của khách hàng…
Chứng chỉ ISO 9001:2015 của doanh nghiệp vẫn hoàn toàn hợp lệ và có hiệu lực cho đến ít nhất là cuối năm 2029.
Qua việc ban hành dự thảo ISO/DIS 9001, Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO) đã xác nhận rằng ISO 9001:2026 là một bản cập nhật mang tính tinh chỉnh cải tiến, tập trung vào các vấn đề như văn hóa chất lượng, hành vi đạo đức và liên kết chiến lược, chứ không phải là một cuộc thay đổi toàn diện.
Cho dù doanh nghiệp đang xem xét chứng nhận lần đầu hay đã duy trì chứng nhận trong nhiều năm, thông điệp đều rất nhất quán: Quyết định quan trọng nhất là xây dựng và thường xuyên cải tiến hệ thống quản lý chất lượng dựa trên ISO 9001:2015 ngay hôm nay. Hệ thống hiện tại của doanh nghiệp không hề lỗi thời, mà chính là nền tảng vững chắc để sẵn sàng cho việc chuyển đổi sang tiêu chuẩn ISO 9001:2026 trong thời gian tới.
Bản dự thảo ISO/DIS 9001 đã được gửi đến các cơ quan thành viên ISO để xem xét và bỏ phiếu để chuyển sang giai đoạn Dự thảo tiêu chuẩn quốc tế cuối cùng (Final Draft International Standard - FDIS) trước khi ban hành chính thức. Dựa trên nội dung của ISO/DIS 9001 và quy trình ban hành tiêu chuẩn của ISO, các chuyên gia theo dõi về quá trình sửa đổi dự đoán sẽ chỉ có những tinh chỉnh nhỏ từ phiên bản ISO/DIS 9001 cho đến khi phiên bản cuối cùng (ISO/FDIS 9001) được công bố.
Trong bài viết này, GIC Việt Nam sẽ phân tích chuyên sâu những thay đổi chính được xác nhận trong bản dự thảo ISO/DIS 9001, nhằm làm rõ những dự đoán so với thực tế và đưa ra những hướng dẫn cụ thể cho các tổ chức, doanh nghiệp.
Kế hoạch ban hành và tác động của ISO 9001:2026
Trước khi đi vào chi tiết, những thông tin quan trọng các tổ chức, doanh nghiệp cần nắm rõ là: tiểu chuẩn ISO 9001:2026 đã được xác nhận là một bản cập nhật mang tính "cải tiến", không phải là một cuộc "thay đổi lớn hay có tính đột phá".
- Thời gian ban hành: Phiên bản ISO 9001:2026 dự kiến được ban hành chính thức vào tháng 9 năm 2026.
- Thời gian chuyển đổi: Các tổ chức đã được chứng nhận ISO 9001:2015 sẽ có thời gian chuyển đổi là 3 năm (dự kiến đến tháng 9 năm 2029) để chuyển sang phiên bản mới.
- Hiệu lực chứng nhận: Tất cả các chứng chỉ ISO 9001:2015 vẫn có giá trị hiệu lực cho đến hết thời hạn chuyển đổi (khoảng cuối năm 2029).
- Tác động: Đối với các tổ chức, doanh nghiệp đã tuân thủ tốt các yêu cầu của ISO 9001:2015, việc chuyển đổi dự kiến sẽ không gặp nhiều khó khăn. Các yêu cầu từ Điều 4 đến 10 chỉ có những thay đổi nhỏ.
Bản dự thảo ISO/DIS 9001 cho thấy có 5 thay đổi chính sau đây, các thay đổi này chủ yếu tập trung vào làm rõ và bổ sung các yếu tố mới vào cấu trúc hiện có:
1) Tích hợp yếu tố biến đổi khí hậu
Nội dung liên quan biến đổi khí hậu có trong bản sửa đổi tháng 2 năm 2024 (ISO 9001:2015 Edition 2024) đã được tích hợp chính thức vào bản dự thảo. Theo đó, tiêu chuẩn yêu cầu rõ ràng rằng các tổ chức phải xem xét biến đổi khí hậu như một yếu tố trong bối cảnh của mình (Điều 4.1), đồng thời xác định các yêu cầu liên quan đến biến đổi khí hậu từ các bên quan tâm (Điều 4.2). Nội dung và phạm vi của các yêu cầu này được giữ nguyên, không mở rộng thêm so với bản sửa đổi 2024.
2) Yêu cầu mới về văn hóa chất lượng và hành vi đạo đức
Yêu cầu về trách nhiệm của lãnh đạo được mở rộng trong Điều 5.1 Sự lãnh đạo và cam kết. Cụ thể, lãnh đạo cao nhất phải chủ động thúc đẩy và thể hiện "văn hóa chất lượng" và "hành vi đạo đức" trong tổ chức. Tiêu chuẩn mới cũng đưa ra hướng dẫn về cách thực hiện và việc thể hiện các yếu tố này.
3) Tinh chỉnh chính sách chất lượng
Điều 5.2 Chính sách đã bổ sung yêu cầu “chính sách chất lượng phải tính đến bối cảnh và hỗ trợ định hướng chiến lược của tổ chức". Việc bổ sung này củng cố mạnh hơn mối liên kết giữa hệ thống quản lý chất lượng và chiến lược kinh doanh tổng thể của tổ chức.
4) Cấu trúc lại yêu cầu quản lý rủi ro và cơ hội
Điều 6.1 Hành động giải quyết rủi ro và cơ hội đã được cấu trúc lại thành các tiểu mục rõ ràng hơn (6.1.1, 6.1.2 và 6.1.3). Mục đích là để phân biệt rõ ràng hơn giữa các hành động giải quyết rủi ro (phòng ngừa) và các hành động nắm bắt cơ hội (cải tiến).
5) Mở rộng yêu cầu về nhận thức
Điều 7.3 Nhận thức: bổ sung yêu cầu mới về nhận thức. Cụ thể, CBNV phải nhận thức về "văn hóa chất lượng và hành vi đạo đức" trong tổ chức.
ISO 9001:2026: Cải tiến hay đột phá công nghệ?
Một trong những điểm gây tranh cãi nhất trong quá trình sửa đổi là việc cường điệu hóa từ một số chuyên gia về các chủ đề "nóng". Nhiều nguồn tin đã nói rằng ISO 9001:2026 sẽ là một cuộc cách mạng về "Chuyển đổi số, Bền vững và Khả năng thích ứng”, đồng thời sẽ tích hợp sâu các công nghệ mới nổi.
Tuy nhiên, phân tích chi tiết bản dự thảo DIS cho thấy một thực tế khác: Thực tế, bản dự thảo DIS KHÔNG đưa ra yêu cầu mới đáng kể nào về các công nghệ mới nổi (như AI, chuyển đổi số, Quality 4.0), tính bền vững (ngoài biến đổi khí hậu), an ninh mạng hay khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng.
Hầu hết các tuyên bố về những thay đổi lớn này đều được chứng minh là không đúng trong thực tế. Các thay đổi chủ yếu mang tính biên tập và làm rõ, không phải là các yêu cầu bắt buộc mới về công nghệ.
Các điểm đáng chú ý khác trong bản ISO/DIS 9001
Ngoài 5 thay đổi chính, bản dự thảo còn một số cập nhật kỹ thuật đáng chú ý:
- Chuyển nội dung "Tư duy dựa trên rủi ro" bỏ ra khỏi phần Mở đầu: Điểm đáng lưu ý là toàn bộ phần giới thiệu về "Tư duy dựa trên rủi ro / Risk-Based Thinking " đã bị xóa khỏi phần mở đầu của tiêu chuẩn. Thay vào đó, nội dung này được chuyển vào phần hướng dẫn trong Phụ lục A.
- Phụ lục A được mở rộng đáng kể: Phần lớn nội dung mới nằm ở Phụ lục A (hướng dẫn). Phụ lục này được mở rộng thêm khoảng 15 trang để cung cấp hướng dẫn triển khai chi tiết. Lưu ý: đây là nội dung hướng dẫn, không phải là yêu cầu bắt buộc.
- Mục tiêu chất lượng (Điều 6.2): Yêu cầu mục tiêu phải "đo lường được" vẫn được giữ nguyên. Đề xuất "đo lường được nếu có thể / if practicable" từng xuất hiện trong các bản thảo trước đó đã bị loại bỏ.
- Đánh giá nội bộ (Điều 9.2): Có một thay đổi nữa đáng chú ý là nội dung yêu cầu đánh giá nội bộ để xác định Hệ thống quản lý chất lượng có tuân thủ: a) Các yêu cầu do chính tổ chức đặt ra; và b) Các yêu cầu của tiêu chuẩn ISO 9001… đã bị loại bỏ. Việc loại bỏ nội dung yêu cầu này có thể làm cho mục đích của đánh giá nội bộ không được tổ chức hiểu một cách rõ ràng và chính xác. Vì vậy, rất có thể nội dung này có thể sẽ được làm rõ trong phiên bản FDIS (Dự thảo tiêu chuẩn cuối cùng).
Với lộ trình đã tương đối rõ ràng và các thay đổi của tiêu chuẩn dự kiến chỉ ở mức độ nhỏ, chiến lược cho các tổ chức là rất rõ ràng: Không có lý do gì để chờ đợi.
1. Đối với các tổ chức CHƯA CHỨNG NHẬN
Việc trì hoãn áp dụng và chứng nhận ISO 9001 cho đến năm 2027 (khi các chứng chỉ 2026 đầu tiên có thể được cấp ) đồng nghĩa với việc doanh nghiệp tự trì hoãn các lợi ích đáng kể mà hệ thống quản lý chất lượng có thể mang lại như: hoạt động tinh gọn, hiệu quả cao hơn, nâng cao sự hài lòng của khách hàng…
- Hành động: Bắt đầu xây dựng hệ thống và được chứng nhận ISO 9001:2015 ngay từ hôm nay.
- Lý do: Các yêu cầu cốt lõi sẽ không thay đổi. Mọi nỗ lực doanh nghiệp đầu tư vào hệ thống ISO 9001:2015 là sự đầu tư trực tiếp cho chứng nhận ISO 9001:2026 trong tương lai. ISO 9001:2015 sẽ là nền tảng vững chắc cho hệ thống ISO 9001:2026.
Chứng chỉ ISO 9001:2015 của doanh nghiệp vẫn hoàn toàn hợp lệ và có hiệu lực cho đến ít nhất là cuối năm 2029.
- Hành động: Tiếp tục duy trì và cải tiến hệ thống quản lý chất lượng hiện tại của doanh nghiệp.
- Lý do: Quá trình chuyển đổi sắp tới sẽ là một quá trình tích hợp các thay đổi nhỏ, không quá phức tạp, không phải xây dựng lại hệ thống một cách tốn kém. Doanh nghiệp có thể yên tâm lên kế hoạch đào tạo chuyên sâu cho CBNV về hệ thống quản lý chất lượng theo ISO 9001:2015. Vì bản ISO 9001:2026 chỉ là bản cập nhật nhỏ, kiến thức ISO 9001:2015 vẫn là nền tảng cốt lõi và không bị lỗi thời.
Qua việc ban hành dự thảo ISO/DIS 9001, Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO) đã xác nhận rằng ISO 9001:2026 là một bản cập nhật mang tính tinh chỉnh cải tiến, tập trung vào các vấn đề như văn hóa chất lượng, hành vi đạo đức và liên kết chiến lược, chứ không phải là một cuộc thay đổi toàn diện.
Cho dù doanh nghiệp đang xem xét chứng nhận lần đầu hay đã duy trì chứng nhận trong nhiều năm, thông điệp đều rất nhất quán: Quyết định quan trọng nhất là xây dựng và thường xuyên cải tiến hệ thống quản lý chất lượng dựa trên ISO 9001:2015 ngay hôm nay. Hệ thống hiện tại của doanh nghiệp không hề lỗi thời, mà chính là nền tảng vững chắc để sẵn sàng cho việc chuyển đổi sang tiêu chuẩn ISO 9001:2026 trong thời gian tới.
GIC Việt Nam
